Uittreksel uit:

            - OP DE BAAN 45  p 54 t.e.m. p 57.
            - OP DE BAAN 46  p 63 t.e.m. p 66.
            - OP DE BAAN 47  p 63 t.e.m. p 66.

De TSP-reis naar Marokko

Van 28 oktober tot 4 november 2000 organiseerde het TSP een grote reis naar Marokko. Deze ontdekkingstocht zal door de deelnemers ervan niet snel vergeten worden, niet enkel wegens de hartelijke ontvangst door de lokale spoorlieden maar ook door het zeer uitgebreide programma.

Eén van de voornaamste bezigheden van het TSP is het organiseren van reizen waarbij de spoorwegen in binnen- en buitenland centraal staan. In het verleden maakte het TSP al diverse uitstappen over de landsgrenzen heen, denken we maar aan de bezoeken aan de Poolse, Hongaarse en Deense spoorwegnetten. Daarentegen had het TSP nog nooit een voet buiten Europa gezet, aangezien Europa op zichzelf een onuitputtelijke bron van bezienswaardigheden is. Sommigen vroegen zich dan ook af waarom het TSP een reis in Afrika organiseerde. Daarbij kwam dan nog de vraag waarom we voor Marokko gekozen hebben. Wel, de Marokkaanse spoorwegen maken gebruik van een groot aantal voertuigen van Belgische origine wat dus een pluspunt vormde voor de Belgische spoorwegliefhebbers!

Doorheen dit artikel beschrijven we het verloop van de reis op Marokkaanse bodem waarbij we de opmerkelijkste feiten in de verf zetten. Er zal slechts kort de geschiedenis van de Marokkaanse spoorwegen in worden beschreven, aan- gezien we al een zeer uitgebreid artikel hierover publiceerden in Op de Baan nummer 37 (maart 1999). Voor zij die dit artikel niet in hun bezit hebben vermelden we beknopt de belangrijkste feiten over de Marokkaanse spoorwegen.

 

1. Voorstelling van het Marokkaanse spoornet

Hierna volgen enkele interessante gegevens uit de rijke geschiedenis van het net en het materieel alsook van de exploitatie van vroeger en nu.

 

Korte historiek

De oorsprong van de spoorwegen in Marokko begint in 1911, toen het Franse leger (Marokko was een Frans en Spaans protectoraat tot 1956) besloot een 60 cm spoornet aan te leggen in de omgeving van Casablanca, Keriitra en Oujda. Vanaf 1920 werd een normaalspoor net (dat het militaire net verving) uitgebaat door de privémaatschappijen (CFM, Compagnie des Chemins de fer du Maroc, CFT, Compagnie Tanger-Fès en CMO, Compagnie du Maroe Oriental) die allen bijna dezelfde uitrusting en materieel gebruikten. De voorschriften en standaarden van de ex. Compagnie Française du Midi werden in grote maten toegepast. In 1963 werden de drie privémaatschappijen gefusioneerd en ontstond de ONCF, Office National des Chemins de Fer.

Actuele exploitatie

In 2000 exploiteert de ONCF een spoornet van 1908 kilometer, waarvan 103 geëlektrificeerd (3000 V =) en 302 op dubbelspoor. De belangrijkste as verbindt Marrakech (in het Zuiden) met Oujda (in het Oosten) waartussen de steden Casablanca, Rabat, Sidi Kacem, Meknès en Fès liggen. Daarnaast bestaan er verschillende goederenlijnen, specifiek voor fosfaattreinen (Marokko is de derdegrootste producent en de eerste exporteur op wereldvlak van deze meststoffen), o.a. naar Safi, Oued Zem en Jorf Lasfar. Het Marokkaanse spoornet is het snelste van Afrika, te danken aan de "Trains Navettes Rapides" (TNR) die sinds 1984 Casablanca met Rabat verbindt aan een snelheid van 160 km/ho Deze treinen worden trouwens verzekerd door motorstellen die identiek zijn aan onze NMBS "Breaks".

 

Het ONCF-materieel

Momenteel bestaat het materieelpark uit diverse reeksen, die meestal afgeleid werden van buitenlandse machines.
Wat de rijtuigen betreft, het overgrote gedeelte bestond uit het equivalent van de "Corail" van de SNCF (168 exemplaren), Poolse Kolmex-rijtuigen (82 exemplaren) en ex. NMBS rijtuigen type K1 (135), M1 (49), K2 (125) en I3 (10) die tussen 1982 en 1991 werden aangeschaft. Heden ten dagen overleefden enkel de K2-rijtuigen (60), die hoofdzakelijk voor nachttreinen worden gebruikt wegens het ontbreken
van airconditioning.

 

2. Markante feiten tijdens de TSP-reis naar Marokko

Deze TSP-reis werd georganiseerd tijdens het herfstverlof, van 28 oktober tot 4 november 2000. Er namen een veertigtal personen aan deel. Het overgrote deel bestond uit Belgen, maar er waren ook Fransen, Zwitsers, Amerikanen, één Luxemburger, Nederlander, Italiaan, Duitser en Oostenrijker bij de groep.

 

Zaterdag 28 oktober 2000

Om 9 uur 's morgens verzamelde de harde kern van het TSP zich in de vertrekhal van de luchthaven te Zaventem om in te checken voor Sabena-vlucht SN 3821 Brussel-Casablanca. De aankomst te Casablanca was voorzien omstreeks het middaguur. Het verschil met het regenachtige België viel ons onmiddellijk op toen we van het vliegtuig stapten: een blauwe hemel, zon en een aangename temperatuur van 25°C! De plaatselijke spoorwegmedewerkers, die ons in de luchthaven opwachten, vonden het trouwens maar frisjes ...
We werden allereerst begroet door de chef van het luchthavenstation van Casablanca-Aéroport (Mohammed V) die de paspoort -en bagagecontrole sterk liet versnellen waardoor we de trein V2006 naar Casablanca-Voyageurs nog konden nemen. Deze trein, verzekerd door het "Break"motorstel ZM 7, werd speciaal voor het TSP opgehouden! Ondertussen maakten we ook uitgebreid kennis met Aziz Hanafi, kaderlid van de directie 'transport' van de ONCF die ons gedurende de ganse reis begeleidde.
Bij aankomst te Casablanca Voyageurs gingen we allereerst naar ons hotel, uitgebaat door een zeer bekende Franse hotelketen, om er onze bagage achter te laten. Het voordeel van alle hotels die we tijdens de gehele reis gebruikten was het feit dat ze net naast het station gelegen waren, waardoor we kostbare tijd bespaarden en ons direct na een vermoeiende dag op bed konden vleien! In het verleden waren al deze hotels eigendom van de Marokkaanse spoorwegen die ze enkele jaren geleden van de hand deed.

Er was echter geen tijd te verspillen, een bezoek aan de stelplaats van Casablanca stond immers in de namiddag op het programma. Ter plaatse werden we hartelijk ontvangen door de werkplaatsoverste die ons een geleid bezoek aan de uitgestrekte installaties voorstelde. Marokko telt vijf stelplaatsen waarvan de belangrijkste deze van Casablanca is. 90 van de elektrische voertuigen (locomotieven en motorstellen) worden er onderhouden evenals een groot aantal dieselrangeerlocomotieven van de reeksen DG, DI, OK en DM (60 van het totaal). Naast het onderhoud van al dit materieel staat de stelplaats ook in voor het beheer van het besturingspersoneel, snelle onderhoud aan het gesleept materieel en het hersporen van verongelukte treinen in Casablanca en de weide omgeving. Deze namiddag bood aan ieder een kans om zich een goed beeld te geven van een overgroot deel van het ONCF-materieel.
De avond was vrij te besteden, sommigen aten een hapje in het hotel, anderen trokken naar de haven om er van de uitstekende Marokkaanse keuken te proeven.

 

Zondag 29 oktober 2000

De tweede dag van onze reis werd besteed aan de lijn die Casablanca met Marrakech verbindt. De 246 kilometer tussen deze twee steden werden in een speciale trein, bestaande uit de locomotief E 1019 en 3 ex. NMBS K2-rijtuigen met generatorwagen, afgelegd. De generatorwagen diende als stroomleverancier voor de rijtuigen. Deze eerste grote uitstap bood de deelnemers een zicht op dit eigenaardige land, met vele contrasten. Van de sterk bevolkte steden (met residentiële, maar helaas ook sloppenwijken) naar het de platteland waar woestijn -en akkerland elkaar afwisselen.

Het spoorwegnet is eveneens opmerkelijk, het combineert een exploitatie die sterk op die van de SNCF lijkt (seinen, uniformen, graden, ... ) met een uitgebreid materieelpark van divers pluimage. Hierbij mogen we de goede relaties tussen de ONCF en onze NMBS niet vergeten. Denken we maar aan het uitwisselen van ervaringen tussen werknemers van beide netten en de verscheidene bezoeken van het Marokkaanse personeel aan de Belgische spoorwegen en omgekeerd. De aanschaf van de ZM-motorstellen, identiek aan onze "Breaks" heeft uiteraard ook bijgedragen tot deze schitterende collegialiteit! Verschillende fotostops werden gehouden op de spectaculairste plaatsen die de lijn rijk is. Het feit dat de organisator van deze reis enkele maanden voordien al een bezoek bracht aan het Marokkaanse spoornet wierp zeker haar vruchten af!
Aangezien de lijn op enkel spoor werd aangelegd, moest onze trein in de tussenstations uitwijken waardoor het mogelijk was om ook de normale treinen te fotograferen. Enkele stations verdienen een extra vermelding, zoals dat van Settat (Statte uitgesproken) dat omringd is met palmbomen. Zelfs een moskee vond er een plaatsje. Benguerir is ook het vermelden waard, hier takt immers één van de belangrijkste lijnen naar Safi (Atlantische Oceaan) af die gebruikt wordt door de fosfaattreinen. Daarnaast bevindt zich in Benguerir de noodlandingsbaan voor de spaceshuttles van de NASA!

Na het doorkruisen van vele oueds, het overwinnen van de verscheidene hellingen en de ontdekking van het buitengewone panorama komen we aan in Marrakech. Na het bezoek aan de pittoreske stelplaats was er mogelijkheid tot siësta en zwemmen. Dit was trouwens geen overbodige luxe want de temperatuur naderde de 30°C! Grote delen van Europa werden op datzelfde ogenblik geteisterd door een zware storm... 's Avonds werd er koers gezet naar het historische stadscentrum om de medina en de beroemde soeks te bezoeken.

Een traditionele en lekkere couscous sloot deze vermoeiende maar geslaagde dag af!

 

Maandag 30 oktober 2000

Tijdens de derde dag werden er twee mogelijkheden aangeboden aan de deelnemers: enerzijds was een bezoek aan de stad Marrakech mogelijk, anderzijds was er een geïmproviseerde foto-uitstap. De auteur van dit artikel koos voor het laatste en vertrok met 9 andere liefhebbers op ontdekkingstocht langs de lijn Benguerir-Safi. We vermeldden al eerder deze spoorlijn. die tevens één van de hoofdassen voor het vervoer van fosfaten richting Atlantische Oceaan is. Gedurende deze dag was het mogelijk om deze ongewone treinen (spijtig genoeg was hun aantal die dag beperkt) te fotograferen. Deze treinen worden hoofdzakelijk door de Japanse locomotieven E-1100 gesleept. Zo konden we even van het (chaotische) Marokkaanse wegennet proeven. Het is een belevenis! De enige manier om je een weg te banen in het onoverzichtelijke verkeer bestaat erin om bijna onophoudelijk te toeteren!

Bij de terugkeer sloten we ons tijdens een interessante wandeling in het stadscentrum terug aan bij de rest van de groep, die ondertussen de prachtige bezienswaardigheden, zoals het paleis van de Bahia, de Koutoubia, de vele tuinen en, niet te vergeten, de beroemde place Jernaa el Fna bezochten.

Op het laatst genoemde plein bruist het van de activiteiten door de vele handelaars, straatmusici, dansers, slangenbezweerders, toeristen, enz.

 

Dinsdag 31 oktober 2000

Deze dag werd besteed aan het in onze contreien zeer bekende materieel dat we in dit reisverslag natuurlijk niet mogen vergeten. Het gaat hier inderdaad over de ZM-motorstellen, de Marokkaanse versie van onze zeer bekende motorstellen type "Break" van de reeks 03 van de NMBS. Aan boord van de ZM 4 legden we het traject tussen Marrakech en Rabat af, materieel dat in deze gebieden nauwelijks te zien is (voornamelijk dan tussen de zuidelijke hoofdstad van Marokko en Casablanca).

Zoals gewoonlijk werden er zeer vele fotostops onderweg georganiseerd, zowel in de zeer verlaten maanlandschappen en de meer begroeide mooie valleien. Doordat het overgrote deel van de lijn op enkelspoor is, moest onze trein in de verschillende kruisingsstations uitwijken waardoor we ook de reguliere reizigers (merendeel gesleept door de Japanse E 1250)-en goederentreinen (met locomotieven E 1100 en E 1300) op de gevoelige plaat konden vastleggen.
De liefhebbers van mechanische seinen worden in Marokko niet vergeten: de typische vierkante seinen "type SNCF" in het station van Marrakech en de ronde voorseinen bij Sidi-el-Aidi vormen een mooi decor. Enkele zeer aandachtige deelnemers hebben zelfs op enkele delen niet-gemoderniseerd spoor metalen dwarsliggers gebouwd door Cockerill in 1933 teruggevonden!

Tijdens de aflos van de bestuurder te Casablanca hebben we kennis kunnen maken met Saida Abad, de eerste vrouwelijke treinbestuurder bij de ONCF (binnenkort zal ze het gezelschap van zes nieuwe collega's krijgen, die momenteel hun opleiding volgen). Haar aanstelling in 1999 is niet onopgemerkt voorbij gegaan.

Ze werd uitvoerig geïnterviewd door de Marokkaanse pers en zelfs door een Frans vrouwenblad, dat een speciaal nummer besteedde aan de Marokkaanse vrouwen!

Na aankomst te Rabat maken we een korte omweg langs het hotel om vervolgens koers te zetten naar de hoofdzetel van de ONCF waar we werden ontvangen door de kabinetschef van de directeur-generaal en de directeur van het materieel. We werden er uitgenodigd op een diner, waarbij we konden proeven van de uitstekende Marokkaanse keuken. Op het menu: pastilla, mechoui, fruit en de klassieke muntthee! Hierbij zouden we de directie van de Marokkaanse spoorwegen nogmaals willen bedanken die gedurende de volledige reis alles in het werk stelde opdat we het bijzonder interessante spoorwegnet in optimale condities konden ontdekken.

 

Woensdag 1 november 2000

Na een bezoek aan het opleidingscentrum van de ONCF en enkele foto's in het station van Rabat Agdal (waar we tevens de Koninklijke motorwagens konden zien, die sterk lijken op de Métroliner treinstellen uit de USA), namen we plaats in de K2-rijtuigen die nu door de locomotief E 1120 (Japanse origine, gebouwd door Mitsui in 1976 en een vermogen van 2848 kW) werden getrokken. Deze trein bracht ons vervolgens naar Fès. De eerste halte was Sidi-Kacem, waar de groep onmiddellijk naar de kleine maar pittoreske depot trok waar enkele DF (Marokkaanse versie van de CC 72.000 van de SNCF) gereed stonden. Ze worden voornamelijk gebruikt voor het slepen van treinen tussen Tanger en Fès. Naast de DF stonden er ook locs van de reeks OK (General Motors locomotieven voor de rangeerdienst) alsook enkele elektrische machines E 1000 en E 1300.
Maar het interessantste onderdeel van de dag moet echter nog komen, want kort na het bezoek aan het depot stoppen we aan de prachtige bergpas nabij Sidi-Kacem, waar zich in een smalle insnijding verschillende bochten en een tunnel te bewonderen zijn. Tevens kunnen we de enorme werkzaamheden bekijken die dienen om de lijn Sidi-Kacem - Meknes dubbelsporig te maken. Het einde van de werken is voorzien in 2003. Andere fotostops werden gehouden, zowel in de vele cactusvelden als in de kruisingsstations. Wat de fotostops betreft: onze Marokkaanse vrienden reageerden in het begin nogal onwennig op deze eigenaardigheid van het TSP maar na een aantal van deze haltes verliep de coördinatie vlekkeloos!

Vooral het sluiten van de deuren en het mooi positioneren van de trein verliep in het begin nogal chaotisch maar oefening baart kunst! Ter anekdote: alle speciale treinen werden begeleid door de titularisbestuurder, een treinchef (verantwoordelijk voor de veiligheid, zit naast de bestuurder), een wachter (voornamelijk een adjunct of hoofdcontroleur) en een hoofdmecanicien (het equivalent van onze hoofdinstructeurs, sectorchefs bij de NMBS).
Bij aankomst te Fès, één van de vier keizerlijke steden, cultuurhoofdstad van Marokko en eveneens een prachtige stad waarbij vooral de typische Medina (erkend als werelderfgoed door de UNESCO) een must is. De kronkelende straatjes, de trappen, winkelstalletjes, enz zijn prachtig om zien. De avond eindigde voor sommige deelnemers met een lekker diner in een prachtige zaal waarbij een heus spektakel werd opgevoerd (enkelen onder ons zullen deze avond niet vlug vergeten, één van de jongere bestuurders van het TSP werd zelfs uitgehuwelijkt aan enkele vrouwen !

Donderdag 2 november 2000

Zonder twijfel was dit de mooiste dag van deze reis! Onze trein werd gevormd door drie K2-rijtuigen (ex. NMBS), versterkt met een generatorwagen en gesleept door het neusje van de zalm van de Marokkaanse spoorwegen: de DH 353, een dieselelektrische General Motors locomotief van 1973, met een vermogen van 2429 kW.

Het prachtige traject dat we die dag aflegden, namelijk het gedeelte Fès-Taza van de lijn Fès-Oujda (tegen de Marokkaans-Algerijnse grens), was rijkelijk voorzien van prachtige viaducten, tunnels en bood ons vooral een blik op de uitgestrekte woestijn. De prima uitgekozen fotostops op de karakteristieke plaatsen op de lijn, boden ons een adembenemend uitzicht en dit onder een stralende zon.

Na een bezoek aan het depot van Fès, reisden we verder richting Sidi Harazem en Ain Sbit. Na het overwinnen van de "Col du Touaba" konden we de oude bedding van deze lijn nog waarnemen, dit lijngedeelte werd opgeslokt door het water van de Idriss-stuwdam. Na aankomst in Taza, zetten we koers naar de oude stelplaats waar de ONCF haar historische voertuigen stalt, bewaard voor een toekomstig spoorwegmuseum. Men kan er onder andere de volgende voertuigen zien: een dieselmotorstel identiek aan de RGP van de SNCF, de CC 807 (zusje van de CC 7100 van de SNCF), de E 612 (BB 4100 SNCF) en de Baldwin DB 405 (A1AA1A 62000 SNCF).
Tijdens de terugreis profiteerden we van het late zonlicht om enkele fotostops te houden ter hoogte van enkele mechanische seinen, maar vooral aan de uitrit van twee tunnels, in de regio van Touahar.

 

Vrijdag 3 november 2000

Het werd stilletjes aan tijd om aan de terugreis naar het thuisland te denken. Om terug naar Casablanca te sporen maakten we gebruik van onze laatste speciale trein tussen Fès en Sidi-Kacem die verzekerd werd door de DF 112, het Marokkaanse evenbeeld van de Franse CC 72000 (in 1968 door Alstom gebouwd). Onder een betrokken hemel bereikten we al snel Meknès waar we hartelijk werden ontvangen in de hoofdwerkplaats (de "Marokkaanse" C.W Mechelen of Salzinnes). Het volledige park diesellocomotieven, de generatorwagens, alle reizigersrijtuigen en enkele categorieën goederenwagens worden er aan een grote revisie onderworpen.

Onder begeleiding van vier kaderleden werden we rondgeleid in de vier werkhuizen die tot de dienst "Production" behoren (bouwen van draaistellen, onderhoud van de kasten en de dieselmotoren, ketelmakerij en schilderwerken).

De organisatie van de centrale divisie "Matériel et Traction" van de ONCF is vrij complex. We kunnen ze onderverdelen in vijf hoofdgroepen die elk hun eigen verantwoordelijkheden, zowel op gebied van onderhoud als op het beheer van hun besturingspersoneel, hebben.

De werkplaats van Casablanca is verantwoordelijk voor het onderhoud van het elektrische park (de E 1100 buiten beschouwing gelaten) en van enkele reeksen rangeerlocomotieven; ze is "atelier directeur" (te vergelijken met een Centrale Werkplaats bij de NMBS) voor al het elektrische materieel van de ONCF. De onderhoudscentra (voor het snelle en kleine onderhoud) van Marrakech, Kénitra en Casablanca Voyageurs behoren ook toe aan deze werkplaats, evenals alle bestuurdersstel- en werkplaatsen in deze steden.

De werkplaatsen van Meknès (ADEM) zijn verantwoordelijk voor het onderhoud van de DF en van enkele rangeerlocomotieven; ze is "atelier directeur" van de bestuurdersdepots -en werkplaatsen van Fès, Tanger en Sidi-Kacem.

De stel- en werkplaats van Oujda (ADEO) groepeert alle locomotieven van de reeks DH en is "atelier directeur" voor platte, ketel- en stortwagons. Safi (DES) is dan weer verantwoordelijk voor het onderhoud van de elektrische locomotieven E 1100 en van enkele rangeerlocomotieven (ze beheert ook de onderhoudswerkplaats van Benguerir). Ze is "directeur atelier" voor fosfaat- en graanwagons. Als laatste is er Jorf (DAEJ) die "atelier directeur" is voor enkele fosfaat -en steenkoolwagons. Na het leerrijke bezoek en een heerlijke muntthee, die ons werd aangeboden door de Chef d'établissement, namen we de richting van Sidi-Kacem waar de reguliere trein n° 10 ons naar Rabat Agdal voerde.

 

Zaterdag 4 november 2000

Aan alle mooie liedjes komt een einde en helaas ook aan deze reis. We lieten op deze zaterdag 4 november Rabat Agdal achter ons en reisden aan boord van trein n° 108 naar Casablanca Port waar we, na overstap, naar de luchthaven Mohamed V spoorden aan boord van een ZM. Gedurende deze prachtige week, in een buitengewoon en verbazend land, zowel op toeristisch als spoorweggebied, hebben we meer dan 1454 kilometer van het ONCF-net ontdekt. Honderden meters film hebben deze reis voor eeuwig vastgelegd.

Na een uitgebreid afscheid van onze Marokkaanse vrienden, stapten we aan boord van een Boeing 737-400 van Sabena richting Zaventem, waar we met meer dan één uur vertraging aankwamen (niet alleen de trein heeft af en toe eens vertraging ... ).

 

Besluit

Bij wijze van besluit, zou ik graag in naam van alle deelnemers aan deze TSP-reis, de verschillende instanties en mensen van harte willen bedanken. Naast de twee al eerder genoemde ONCF-directiemedewerkers, zou ik graag de directeur van het materieel van de ONCF (die waakte over het welslagen van deze reis), alle treinbestuurders, treinbegeleiders, depotchefs, stationschefs en allen die een steentje bijdroegen bedanken. Twee personen verdienen extra aandacht: Abdelaziz EI AIlaloui, chef de traction 1 ère dasse van het depot van Casablanca die alle extra treinen in goede banen leidde en Aziz Hanafi, kaderlid van de "Direction du Transport" die waakte over het verloop van onze speciale ritten en ons zijn land liet ontdekken door ons te wijzen op traditionele en karakteristieke zaken met oog voor detail.

Tot slot wens ik nogmaals Jean-Luc Vanderhaegen in de bloemetjes te zetten, want zonder zijn gedreven inzet en kennis van zaken zou deze reis niet tot het nu gekende succes geleid hebben.

Tot binnenkort dus, voor een volgende TSP-reis buiten onze landsgrenzen naar de Maghreb of ergens anders! Wij hopen trouwens dat door dit korte en compacte reisverslag uw reishonger werd aangewakkerd en dat u net als wij de Straat van Gibraltar oversteekt naar Marokko, een land dat zeker en vast in uw smaak zal vallen: hartelijke ontvangst, wondermooie landschappen, historische en keizerlijke steden en vergeten we vooral niet de uitstekende en lekkere keuken!

Jean-François HUART. 

 

L0906

L1036

L1117

L1123L1129

L1130

L1221

L1400

L1411

L1432

L1501

L1517

L1528

L1610

L1614

L1628

L1634

L1703

L1707

L1800

L1806

L1823

L1908

 

© PFT-TSP Reproductie verboden zonder het akkoord van Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

Ga naar boven